و من اراد الاخرة و سعى لها سعیها و هو مؤ من فاولئک کان سعیهم مشکورا

و من اراد الاخرة و سعى لها سعیها و هو مؤ من فاولئک کان سعیهم مشکورا

سوره مبارکه اسرا آیه 19

راغب مى گوید: (سعى ) به معناى راه رفتن به سرعت است ، البته نه به آن حدى که دویدن شمرده شود، و در حدیث در هر کار (چه خیر و چه شر) استعمال مى شود.
در باره جمله (و من اراد الاخرة ) بیان ما همان است که در جمله (من کان یرید العاجله ) گذشت ، اشکال ما هم به کلام مفسرى که گفته است : (معناى اینکه فرموده : (و من اراد الاخرة ) این است که آن کس که با عمل خود آخرت را طالب باشد). همان اشکالى است که در گفتار مفسّر در معناى جمله (من اراد العاجلة ) گذشت .
اعمال آدمى اسباب اخروى هستند و بر خلاف اسباب دنیوى تخلف ناپذیرند
حرف (لام ) در جمله (و سعى لها سعیها) براى اختصاص است و همچنین اضافه (سعى ) به (ضمیر آخرت ) اختصاص ‍ را مى رساند و چنین معنا مى دهد که (هر که کوشش کند و مجدانه کوشش کند و کوششى کند که مختص به آخرت است ) و از این معنا چنین استفاده مى شود که سعى براى آخرت باید طورى باشد که لایق به آن باشد، مثل اینکه کمال جدیت را در حسن عمل به خرج دهد و حسن عمل را هم از عقل قطعى و یا حجت شرعى گرفته باشد، و معناى جمله (و هو مؤ من ) این است که این سعى را در حالى کند که ایمان به خدا داشته باشد، و این خود مستلزم توحید و ایمان به نبوت و معاد است ، زیرا کسى که اعتراف به یکى از این سه اصل نداشته باشد خداى سبحان او را در کلام مجیدش مؤ من به خود نمى داند، و آیات قرآنى در این باره بسیار است .
به فرض اینکه از آیات مذکور هم که چشم پوشى کنیم تقیید به جمله (و هو مؤ من ) براى رساندن این معنا کافى است ، زیرا کسى که آخرت بخواهد و کارهاى مخصوص به آن را مجدانه انجام دهد قطعا ایمان به خدا و به وراى دنیا دارد.
و اگر تقیید مذکور به منظور رساندن صحت ایمان ، که خود مستلزم اعتقاد به توحید و نبوت است نبود، هیچ وجه دیگرى براى آن
و معناى جمله (فاولئک کان سعیهم مشکورا) این است که خداوند عمل چنین کسانى را به بهترین وجه قبول نموده و کوشش آنان را مى ستاید و ستایش خدا در برابر عمل بنده ، عبارت است از تفضل او بر بنده اش .
آرى همینکه خداوند پاداش نیک به بنده اش مى دهد، تفضلى است بر بنده اش و گرنه وظیفه بنده ، بندگى مولاى خویش است ، و نباید خود را طلبکار مولایش بداند، پس ثواب دادن ، تفضل مولا است ، و ثنا خواندنش بر بنده ، تفضلى است دیگر (و اللّه ذو الفضل العظیم ).
این دو آیه دلالت بر این دارند که اسباب اخروى عبارتند از اعمال و بس ، و اعمال سببهائى هستند که هرگز از غایات و نتایج خود تخلّف ندارند، به خلاف اسباب دنیوى که تخلف پذیرند زیرا در باره اسباب اخروى فرموده است : (فاولئک کان سعیهم مشکورا) و در باره اسباب دنیوى فرموده (عجّلنا له فیها ما نشاء لمن نرید) پس هر قدر مى خواهیم و براى هر کس که بخواهیم .

تفسیر شریف المیزان