چهل حدیث « نماز شب »

مقـدمـه

0

«وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسى اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاما مَحْمُودا»

بخشى از شب را به تهجّد و شب زنده دارى (با نماز شب) که براى توست بپرداز، باشد که خدایت تو را به مقام محمود (شفاعت) مبعوث گرداند.



جهانى که ما امروز در آن زندگى مى کنیم متأسفانه جهانى است که به معنویات، کم بها مى دهد. با اینکه طبع ابتدائى بشر و گرفتارى روزافزون او اقتضا دارد که روز بروز توجّه او به مسائل معنوى و عبادى بیشتر گردد. امّا جهان پرزرق و برق و دنیاى صنعتى اکثریت قریب به اتفاق انسانها را از معنویّت جدا یا نسبت بآن کم توجّه کرده است.
در اینجاست که مسئولیت انسانهاى آگاه و متعهد سنگین تر شده و آنها را وامى دارد که هر چه بیشتر در جهت بیدار کردن انسانهاى غافل و غرق شده در مادیات دنیاى صنعت و تکنولوژى بکوشند.
وقتى ما منابع اسلامى را مورد بررسى و دقت قرار مى دهیم مى بینیم رهبران اسلامى سعى دارند که همیشه انسانها راه افراط و تفریط را کنار گذاشته و در زندگى مادى و معنوى هر دو تکامل و پیشرفت داشته باشند. نه اینکه گروهى زندگى مادى را کنار گذاشته، از جامعه بریده و فقط به معنویات بپردازند و گروهى در مقابل تمام فکر و تلاش و هدفشان دنیا و رفاه و زندگى مادّى باشد.
انسانها باید در دو بعد مادى و معنوى حرکت همآهنگ داشته باشند تا به زندگى انسانى و قلّه ترقى و تکامل نزدیک شوند.
گـر چه بشر در قـرن پانزدهم و در دوران شـکوفائى اسـتعدادهاى مـادى انسانى و در جهـان عـلم و تـکنیک و صنـعت زندگى مى کـند، امّـا باید جنـبه معنوى و انسانى خود را فراموش نکند و همانطور که در جنبه مادى پیشرفت مى کند در بعد معنـوى هم بکـوشد.
«نماز شب» که یکى از عبادات خاصّ اولیاء خدا و از برنامه هاى سازنده اسلامى بشمار مى رود انسان را به وادى معنویات نزدیکتر مى کند و درس خود سازى و خلوت کردن با خالق خود را که از نیازهاى طبیعى انسان است به او مى آموزد، آن هم در بهترین ساعات شبانه روز یعنى آخرین ساعات شب که انسانها معمولاً در استراحت بسر مى برند و ظلمت شب همه جا را فرا گرفته و آرامش نسبتا خوبى جهان را فراگرفته و موانع ارتباط با خالق هستى بر طرف شده و از هر جهت وسایل و مقدّمات پرواز معنوى آماده است نماز شب، برنامه ویژه متهجدان و شب زنده داران است که بستر نرم و گرم و از لذّت خواب و استراحت خود را جدا مى کنند و به بسترى از معنویات و به لذّتى شیرین تر که نجوا با پرودگار است، روى مى آورند.
در دل شب خیز و ریز قطره اشکى زچشمکه دوست دارم کند گریه گنهکار ما
بیدار دلان خداجوى، هرگز دامن فرصت را در نیمه هاى شب از دست نمى دهند و سوز دل و اشک چشم و دست نیاز را زمینه ساز حلّ بسیارى از مشکلات مى دانند و مى دانند که:
«دعاى نیمه شبى دفع صد بلا بکند»
آرى ... نماز شب، ارتباط خاص با معبود است.
و اینک این شما و این چهل دُرّ گرانبها.
قم ـ محمود شریفى

بخش اوّل:

اهمیت نـماز شـب

محبوبیت نــماز شـب

1 عَنْ اَنَسِ بنِ مالِکٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهَ صلی الله علیه و آلهیَقُولُ: اَلرَّکْعَتانِ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنَ الدُّنْیا وَما فِیْها.

رسول خدا صلی الله علیه و آلهمى فرمود: دو رکعت نماز در دل شب پیش من از دنیا و آنچه در آن است محبوبتر است.

زیـور آخـرت

2 عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام قالَ: اَلمالُ وَآلْبَنُونُ زینَةُ الْحَیوةِ الدُّنْیا وَثَمانُ رَکَعاتٍ مِنْ آخِرِ اللَّیْلِ وَالْوَتْرُ زینَةُ الآخِرَةِ، وَقَدْ یَجْمَعُهَا اللّهُ لاَِقْوامٍ.

امام صادق علیه السلام فرمود: ثروت و فرزندان، زیور زندگى دنیایند، و هشت رکعت نماز در آخر شب و یک رکعت نماز «وتـر» زیور آخرتند، که گاهى خدا همه آن زیورها را براى عدّه اى جمع مى کند.

ملاک دوستى خـدا

3 عَنْ جابِرِ بْنَ عَبْدِاللّهِ الاَْنـْصارِى قالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَا اتَّخَذَّ اللّهُ اِبْراهِیمَ خَلیلاً اِلاّ لاِِطْعامِهِ الطَّعامَ، وَصَلاْتِهِ بِاللَّیْلِ وَالنَّاسُ نِیامٌ.

جابربن عبدالله انصارى مى گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آلهشنیدم که مى فرمود: خداوند متعال ابراهیم علیه السلامرا جز بخاطر دو کار دوست و خلیل خود انتخاب نکرد:
1 ـ اطعام دادنش
2 ـ نماز شب خواندش هنگامى که مردم خوابند.

مایه سـعادت

4 قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: خَیْرُکُمْ مَنْ اَطابَ الْکَلامَ وَاَطْعَمَ الطَّعامَ وَصَلّى بِاللَّیْلِ وَ النّاسُ نِیامٌ.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: بهترین فرد شما کسى است که نیکو سخن بگوید و طعام بدهد و هنگامى که مردم خوابند نماز (شب) بخواند.

بهترین نـماز

5 عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: اَفْضَـلُ الصَّـلاةِ بَـعْدَ الصَّـلاةِ الْمَـکْتُوبَةِ الصَّـلاةُ فِى جَوْفِ الَلَّیْلِ.

رسول بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: بـهتـرین نـماز بـعد از نـماز واجـب، نـماز خـواندن در دل شـب است.

برتر از جـهان

6 عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: رَکْعَتانِ یَرْکَعُهُما اِبْنُ آدَمَ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ الآخِرِ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الدُّنْیا وَما فِیها، وَلَوْلا اَنْ اَشُقَّ عَلى اُمَّتِى لَفَرَضْتُهُما عَلَیْهِمِ.

رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: دو رکعت نمازى که انسان در دل آخر شب بخواند از دنیا و آنچه در آن است بهتـر است. و اگر بـر امّتم دشوار نبود آن دو رکعت را بر آنان واجب مى کـردم.

درهـاى خیر و سعادت

7 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِمَعاذِبْنِ جَبَلٍ فِى غَزْوَةِ تَبُوکٍ: وَاِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِاَبْوابِ الْخَیْرِ؟ قالَ: قُلْتُ: اَجَلْ یارَسُولَ اللّهِ قالَ: اَلصَّوْمُ جُنَّةٌ، وَالصَّدَقَةُ تُکَفِّرُ الْخَطیئَةَ، وَقِیامُ الرَّجُلِ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ یَبْتَغى وَجْهَ اللّهِ، ثُمَّ قَرَءَ هذِهِ الآیَةَ: «تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ المَضاجِعِ»

رسول خدا صلی الله علیه و آلهدر جنگ تبوک به معاذ بن جبل فرمود: مى خواهى درهاى خیر و سعادت را به تو معرّفى کنم؟ او گفت: آرى اى رسول خدا، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اینهاست:
1 ـ روزه که سپر (از آتش) است.
2 ـ صدقه که خطا را جبران مى کند.
3 ـ بیدارى انسان در دل شب که بخاطر خدا باشد سپس این آیه را خواند: «تَتَجافى جُنُوبُهُم عَنِ المَضاجِعِ ...»

سفارش‏جبرئیل

8 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: مـازالَ جَبْـرَئیلُ یُوصینـِى بِقِـیامِ اللَّیْلِ حَتّـى ظَنـَنْتُ اَنَّ خِـیارَ اُمَّـتى لَـنْ یَـنامُوا.

جبرئیل همواره مرا به شب زنده دارى سفارش مى کرد تا اینکه من گمان کردم که خوبان امّت من شبها نمى خوابند. همان، ص 139 .

یکى از سـه افتـخار

9 یَقُولُ الصّادِقُ علیه السلام: ثَلاثَةٌ هُنَّ فَخْرُ المُؤْمِنِ وَزینَةٌ فِى الدُّنْیا وَاْلآخِرَةَ: الَصَّلاةُ فِى آخِرِ اللَّیْلِ، وَ یَأْسُهُ مِمّا فِى اَیْدىِ النّاسِ، وَوِلایَةُ اْلاِمامِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز مایه افتخار مؤمن و زینت و آرایش انسان در دنیا و آخرت است:
1 ـ نماز در آخر شب
2 ـ قطع امید از آنچه در دست مردم است
3 ـ پذیریش ولایت امام معصومى از خاندان محمد صلی الله علیه و آله .

شرف و عزّت مؤمن

10 قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ علیه السلام: شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیْلِ، وَعِزُّهُ کَفُّ الاَذى عَنِ النّاسِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: شرافت انسان با ایمان به نماز شب اوست و عزّت و بزرگوارى او خوددارى از اذیت مردم است.

مباهات الهى

11 عَنِ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله: اِذا قـامَ الْعَبْدُ مِنْ لَذیذِ مَضْـجَعِهِ وَالنُّعـاسُ فِى عَیْنَـیْهِ لِیُـرْضِىَ رَبَّـهُ جَلَّ وَ عَزَّبِصَـلاةِ لَیْلِهِ، بـاهَى اللّهُ بِهِ مَلائِـکَتَهُ، فَقـالَ: اَمـا تَرَوْنَ عَـبْدى هذا، قَدْ قـامَ مِنْ لَذیذِ مَضْـجَعِهِ اِلى صَـلاةٍ لَمْ اَفْـرُضْها عَـلَیْهِ اِشْـهَدُوا اَنِّى قَـدْ غَفَـرْتُ لَهُ.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هنگامى که انسان از بستر لذتبخش خود برخیزد در حالى که چشمانش خواب آلوده است براى اینکه با نماز شبش پروردگار خود را خوشنود کند، خداوند در مقابل فرشتگانش به او مى نازد و مى فرماید: آیا بنده مرا نمى بینید که از رختخواب گوارایش برخاسته براى نمازى که من بر او واجب نکردم. گواه باشید که او را بخشودم.

اجـر بى‏پایان

12 عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: ما مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ یَعْمَلُهُ الْعَبْدُ اِلاّوَلَهُ ثَوابٌ فِى الْقُرْآنِ اِلاّ صَلاةُ اللَّیْلِ فَاِنَّ اللّهَ لَمْ یُبَیِّنْ ثَوابَها لِعَظیمِ خَطَرِهِ عِنْدَهُ فَقالَ: «تَتَجا فى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفا وَطَمَعَا وَمِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اُخْفِىَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِّ اَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْملُونَ».

امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کار خوبى نیست که انسان انجام دهد جز اینکه براى آن در قرآن پاداشى بیان شده است مگر نماز شب، که خداوند پاداش آنرا مشخص نکرده بخاطر بزرگى و عظمت آن پیش خودش بلکه فرموده است: پهلو از بستر از خواب حرکت مى دهند (در دل شب) با بیم و امید خداى خود را مى خوانند و از آنچه روزى آنها کردیم انفاق مى کنند، هیچ کس نمى داند که پاداش نیکوکاریش چه نعمت و لذتهاى بى نهایت که روشنى بخش دیده است در عالم غیب براى او ذخیره شده است.

یـک رکعت

13 عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: عَلَیْکُمْ بِصَلاةِ اللَّیْلِ وَلَوْرَکْعَةً واحِدَةً، فَاِنَّ صَلاةَ اللَّیْلِ مِنْهاةٌ عَنِ اْلاِثْمِ، وَتُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ تَبارَکَ وَ تَعالى، وَتَدْفَعُ عَنْ اَهْلِها حَرَّ النَّارِ یَوْمَ القِیامَةِ …

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به نماز شب اگرچه یک رکعت باشد، زیرا نماز شب انسان را از گناه باز مى دارد، و خشم پروردگار را (نسبت به انسان) خاموش مى کند و سوزش آتش را در قیامت از انسان دفع مى کند.

شیعه و نماز شب

14 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: لَیْسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلاةَ اللَّیْلِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که نماز شب را بجا نیاورد از شیعیان ما نیست.

(شیخ مفید گفته: منظور اینست که از شیعیان مخلص نیست یا اینکه منظور اینست کسى که معتقد به فضیلت نماز شب نباشد از شیعیان ما نیست)

بیدار کردن براى نماز

15 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: رَحِمَ اللّهُ رَجُلاً قامَ مِنَ اللَّیْلِ فَصَلّى وَاَیْقَظَ اِمْرَأَتَهُ فَصَلَّتْ، فَاِنْ اَبَتْ نَضِحَ فِى وَجْهِهَا المآءَ، رَحِمَ اللّهُ اِمْرَأَةً قامَتْ مِنَ اللَّیْلِ فَصَلَّتْ وَاَیْقَظَتْ زَوْجَها، فَاِنْ اَبى نَضِحَتْ فِى وَجْهِهِ المآءَ.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خداوند رحمت کند مردى را که مقدارى از شب را از خواب برخیزد و نماز بخواند و همسرش را هم بیدار کند تا نماز بخواند، اگر چنانچه بیدار نشد آب به صورتش بپاشد (تا بیدار شود)، و خدا رحمت کند زنى را که از خواب بیدار شود پس نماز بخواند و همسرش را بیدار کند چنانچه بیدار نشد آب به صورتش بپاشد (البته در صورت تمایل و رضایت).

نیت نماز شب

16 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ما مَنْ عَبْدٍ یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِقِیامِ ساعَةٍ مِنَ اللَّیْلِ فَیَنامُ عَنْها اِلاّ کانَ نَوْمُهُ صَدَقَةً تَصَدَّقَ اللّهُ بِها عَلَیْهِ وَکَتَبَ لَهُ اَجْرَما نَوى.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بنده اى که تصمیم مى گیرد (براى نماز شب) از خواب برخیزد و خواب مى ماند خوابش صدقه اى حساب مى شود که خدا داده و ثواب آنچه را که قصد داشت خدا براى او مى نویسد.

بخش دوّم:

آثـار نـماز شـب

آثار نمازشب و کـفاره گناهان

17 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِصَلاةِ اللَّیْلِ فَاِنَّهُ دَأْبُ الصّالِحینَ قَبْلَکُمْ، وَاِنَّ قِیامَ اللَّیْلِ قُرْبٌ اِلَى اللّهِ، وَمِنْهاةٌ عَنِ اْلاِثْمِ، وَتَکْفیرُ السَّیِّئاتِ وَمَطْرَدَةُ الدّاءِ فِى الْجَسَدِ.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به نماز شب، زیرا آن روش شایستگان پیش از شماست، و بیدارى شب انسان را به خدا نزدیک مى کند، و از گناه باز مى دارد و گناهان را مى پوشاند، و بیمارى را از بدن مى زداید.

فواید نماز شب

18 قالَ اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ علیه السلام: قیامُ اللَّیْلِ مُصِحَّةٌ لِلْبَدَنِ، وَ مَرْضاةٌ لِلرِّبِّ عَزَّوَجَلَّ، وَ تَعَرُّضٌ لِلرَّحْمَةِ وَ تَمَسُّکٌ بِاَخْلاقِ النَّبِیّینَ.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بیدارى شب باعث سلامتى بدن و خشنودى پروردگار بزرگ و در معرض رحمت و لطف خدا قرار گرفتن و چنگ زدن به اخلاق پیامبران است.

آثار نماز شب

19 عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: صَلاةُ اللَّیْلِ تُحسِنُ الْوَجْهَ، وَتُحْسِنُ الْخُلْقَ، وَتُطِیبُ الرّیحَ، وَتُدِرُّ الرِّزْقَ، وَ تَقْضِى الدَّیْنَ، وَتَذْهَبُ بالْهَمِّ، وَتَجْلُو الْبَصَرَ.

امام صادق علیه السلام فرمود: نماز شب انسان را خوش سیما و خوش اخلاق و خوشبو مى کند، و روزى را زیاد، و قرض را ادا مى کند و غم را مى برد و دید انسان را نورانى مى کند.

نماز شب و نور خدا

20 سُئِلَ عَلىُّ بنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام : مابالُ المُتهَجِّدینَ بِاللَّیْلِ مِنْ اَحْسَنِ النّاسِ وَجْها؟ قالَ: لاَِنَّهُمْ خَلَوْا بِرَبِّهِمْ فَکَساهُمْ اللّهُ مِنْ نُورِهِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: از امام سجاد سئوال شد: چگونه است که شب زنده داران از خوش سیماترین مردمند؟ امام علیه السلام فرمود: زیرا آنها با خداى خود خلوت مى کنند و خدا آنها را با نورش مى پوشاند.

ضـمانت روزى

21 عَنْ اَبِى عَبْدِ اللّهِ علیه السلام قالَ: کَذِبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ یُصَلّى صَلاةَ اللَّیْلِ وَهُوَ یَجُوعُ اِنَّ صَلاةَ اللَّیْلِ تَضْمِنُ رِزْقَ النَّهارَ.

امام صادق علیه السلام فرمود: دروغ گفته کسى که گمان کند نماز شب مى خواند و گرسنگى مى کشد زیرا نماز شب غذاى روز را ضمانت مى کند.

درجات نـماز شـب

22 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ رُزِقَ صَلاةَ اللَّیْلِ مِنْ عَبْدٍ اَوْاَمَةٍ قامَ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ مُخْلِصا فَتَوَضَّأَ وُضُوءً سابِغا وَصَلّى لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ بِنیَّةٍ صادِقَةٍ وَقَلْبٍ سَلیمٍ وَبَدَنٍ خاشِعٍ وَعَیْنٍ دامِعَةٍ جَعَلَ اللّهُ تَبارَکَ وَتَعالى خَلْفَهُ تِسعَةَ صُفُوفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ فِى کُلِّ صَفٍّ ما لایُحْصى عَدَدَهُمْ اِلاَّاللّهُ تَعالى اَحَدُ طَرَفَىْ کُلِّ صَفٍّ فِى الْمَشْرِقِ وَالآخِرُ بِالْمَغْرِبِ، قالَ: فَاِذا فَرَغَ کَتَبَ لَهُ بَعَدَدِهِمْ دَرَجاتٍ.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به بنـده اى که نماز شب نصـیب شده، هنگـامى که براى خدا بیدار شـود و وضـو بگیرد وضوى کامل، و با نـیّت خالص و قلب سـالم و بدن خاشع و چـشم گریـان براى خدا نمـاز بخواند خداوند پشت سر او نه صف از فـرشتگان را به صف مى کند که جز خدا کسى نمى تواند آنها را شمارش کند، که یکطرف هر صف در مشرق و طرف دیگر در مغرب است هنگامى که او نماز را تمـام کند خـدا به تعـداد آن فرشتـگان بـراى او درجـه و ثـواب مى نویـسد.

برکت نماز شب

23 قالَ الرِّضا علیه السلام : عَـلَیْکُمْ بِصَـلاةِ اللَّیْلِ فَما مِنْ عَـبْدٍ یَقُومُ آخِرَ اللَّیْلِ فَیُصَـلِّى ثَمانَ رَکَعاتٍ وَ رَکْعَـتَىِ الشَّفْـعِ وَ رَکْعَةَ الْـوَتْرِ وَاسْتَغْـفَرَ اللّهَ فـى قُنُوتِهِ سَبْـعینَ مَرَّةً اِلاّ، اُجیرُ مِنْ عَـذابِ الْقَـبْرِ، وَمِنْ عَـذابِ النّارِ، وَمُـدَّلَهُ فِى عُمْرِهِ، وَوُسِّعَ عَلَیْهِ فِى مَعِیْشَتِهِ، ثُمَّ قالَ علیه السلام:اِنَّ الْبَیَـوتَ الَّتى یُصَـلّى فِیـها بِاللَّیْلِ یَـزْهَرُنُورُها لاَِهْلِ السَّماءِ کَما یَزْهَرُ نُورُ الْکَواکِبِ لاَِهْلِ اْلاَرْضِ.

امام رضا علیه السلام فرمود: بر شما باد به نماز شب، هیچ بنده اى نیست که آخر شب بیدار شود و هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بخواند و در قنوت آن هفتاد بار استغفار کند مگر اینکه خداوند او را از عذاب قبر و آتش پناه داده و عمر او را طولانى کرده، به زندگى او گشایش خواهد داد. سپس امام علیه السلام فرمود: خانه هائى که در آنها نماز شب خوانده مى شود نورش براى اهل آسمان مى درخشد همانطور که نور ستارگان براى مردم زمین مى درخشد.

دست آورد نـماز شـب

24 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: صَلاةُ اللَّیْلِ مَرْضاةُ الرّبِّ، وَحُبُّ الْمَلائِکَةِ، وَسُنَّةُ اْلاَنْبِیاء، وَنُورُ الْمَعْرِفَةِ، وَ اَصْلُ الاِْیْمانِ، وَر احَةُ اْلاَبْدانِ، وَکِراهِیَةُ الشَّیْطانِ، وَسِلاحٌ عَلَى الاَْعْداءِ، وَ اِجابَةٌ لِلدُّعاءِ، وَقَبُولُ اْلاَعْمالِ، وَبَرَکَةٌ فى الرِّزْقِ، وَشفیعٌ بَیْنَ صاحِبِها وَبَیْنَ مَلَکِ الْمَوْتِ، وَ سِر اجٌ فى قَبْرِهِ وَ فِر اشٌ تَحْتَ جَنْبِهِ، وَجَوابٌ مَعَ مُنْکَرٍ و َ نَکیرٍ، وَمُونِسٌ وَزائِرٌ فِى قَبْرِهِ اِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نمـاز شب مایه خوشنودى پروردگار و دوستى فرشتگان و روش پـیامبران و نور معـرفت و ریشه ایـمان و موجـب آرامـش بـدن و نـفرت شیطان و سلاح در مقابل دشمن و مستجاب شدن دعا و پذیرش اعمال و برکت روزى است. و نماز شب بین نـمازگزار و مـلک المـوت واسـطه مـى شود و چـراغ قـبر و فـرش زیر او در قـبر و پـاسخ نـکیر و منکر و مـونس انسان در قبر و زیارت کننده او در قبر تا روز قیامت خـواهد بود.

نماز شب، بـهاى بهـشت

25 قالَ عَلِىٌ علیه السلام: اَفْشُوا السَّلامَ، وَاَطْعِمُوا الطَّعامَ، وَصَلُّوا بِاللَّیْلِ وَالنّاسُ نِیامٌ، تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلامٍ.

حضرت على علیه السلام فرمود: سلام را روشن ادا کنید، و طعام بدهید و هنگامى که مردم خوابند نماز شب بخوانید تا با ایمنى وارد بهشت شوید.

نماز شب و ایمنى جامعه

26 قالَ عَلِىٌ علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اِذا اَرادَ اَنْ یُصیبَ اَهْلَ اْلاَرْضِ بِعَذابٍ قالَ لَوْلاَ الذَّینَ یَتَحابُّونَ بِجَلالى، وَیَعْمُرُونَ مَساجِدى وَیَسْتَغْفِرُونَ بِاْلاَسْحارِ لاََنْزَلْتُ بِهِمْ عَذابى.

امام على علیه السلام فرمود: هنـگامى که خـداوند بزرگ اراده مى کند مردم روى زمین را گرفتار عـذاب کنـد مـى گویـد: اگـر نبـودند کـسانى که مـرا بخـاطر جـلال و جبروتم دوست مى دارند و مساجد مرا آباد مى کنند و سحـرگاهان اسـتغفار مى کـنند عـذابم را بر زمـینیان نازل مى کـردم.

نـورانیت قـبر

27 قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: صَلاةُ اللَّیْلِ سِراجٌ لِصاحِبِها فِى ظُلْمَةِ الْقَبْرِ.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نماز شب در تاریکى قبر براى صاحبش چراغ است.

بخش سوّم:

موانع نماز شب

محرومیت از نـماز شـب

28 جاءَ رَجُلٌ اِلى اَمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه السلامفَقالَ: یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ اِنّى قَدْ حُرِمْتُ الصَّلاةَ بِاللَّیْلِ، فَقالَ اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ: اَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ.

مردى خدمت امیرالمؤمنین آمد و گفت: اى امیر مؤمنان من از نماز شب محروم شدم، على علیه السلام فرمود: تو مردى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده است.

دروغ و نـماز شـب

29 قالَ ابُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: اِنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الْکَذِبَةَ فَیُحْرَمُ بِها صَلاةَ اللَّیْلِ، فَاِذا حُرِمَ بِها صَلاةَ اللَّیْلِ حُرِمَ بِها الرِّزْقَ.

امام صادق علیه السلام فرمود: مرد دروغ مى گوید پس بخاطر آن دروغگوئى از نماز شب محروم مى شود، هنگامى که از نماز شب محروم شد بخاطر ترک آن از روزى هم محروم مى شود.

گناه و نماز شب

30 قالَ الصّادِقُ علیه السلام : اِنَّ الرَّجُلَ یَذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ صَلاةَ اللَّیْلِ، وَاِنَّ الْعَمَلَ السَّیِّئَ اَسْرَعُ فِى صاحِبِهِ مِنَ السِّکِّینِ فِى اللَّحْمِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: مرد گناه مى کند بهمین جهت از نماز شب محروم مى شود، همانا کار بد (گناه) در صاحبش زودتر کارگر مى شود تا کارد در گوشت.

محروم واقـعى

31 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: یا سُلَیْمانُ لاتَدَعْ قِیامَ اللَّیْلِ فَاِنَّ الْمَغْبُونَ مَنْ حُرِمَ قِیامَ اللَّیْلِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: اى سلیمان نماز شب را رها نکن، زیرا بازنده و مغیون کسى است که از بیدارى شب محروم باشد.

بخش چهارم:

آداب نماز شب

نــماز شــب در خلوت

32 عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ: صَلاةُ التَّطَوُّعِ حَیْثُ لایَراهُ مِنَ النّاسِ اَحَدٌ مِثْلُ خَمْسٍ وَعِشْرِینَ صَلاةً حَیْثُ یَراهُ النّاسُ.

رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: نماز مستحبى که کسى از مردم، نمازگزار را نبیند برابر با بیست و پنج نماز است در جایى که مردم او را مى بینند.

آداب نماز شب

33 عَـنْ عَـلِىِّ بْنِ اَسْبـاطٍ: اَنَّـهُ سَـأَلَ اَباعَبْـدِاللّهِ علیه السلامعَنْ رَجُـلٍ یَقُـومُ فِى آخِـرِ اللَّیْلِ یَرْفَـعُ صَوْتَهُ بِالقَـرائَةِ، قـالَ: یَنْـبَغِى لِـلرَّجُلِ اِذا صَلّى بِاللَّیْلِ اَنْ یُسْمِعَ اَهْلَهُ لِکَىْ یَقُومَ النّائِمُ وَ یَتَحَرَّکَ الْمُـتَحَرِّکُ .

على بن اسـباط از امـام صادق علیه السلام: در مـورد مـردى کـه آخـر شـب برمى خیـزد و صـدایش را در قـرائت بلند مى کـند، پـرسیـد: امـام علیه السلام فرمود: شـایستـه اسـت انسـان وقـتى نـماز شـب مى خـواند صدایـش را بـه خانواده اش بـرساند تـا آنـکه خـواب رفـته بـیدار شـود و آنـکس که مى خـواهد حرکت کـند، حـرکت کـند.

نـماز شـب خانوادگى

34 عَنْ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آلهقالَ: اِذا اَیْقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنْ اللَّیْلِ وَصلَّیا کُتِبا مِنَ الذّاکِرِینَ اللّهَ کَثیرا وَالذَّاکِراتِ.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هنگامى که مرد (از خواب بیدار شود و) خانواده اش را از خواب بیدار کند و نماز بخوانند خدا آنها را جزء مردان ذاکر و زنان بسیار ذاکر مى نویسد

(که خداوند در قرآن از آنها نام برده و براى آنها پاداش بزرگ و غفران آماده کرده است).

مسواک براى نماز شب

35 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام : اِذا قُمْتَ بِاللَّیْلِ فَاسْتَکِ فَاِنَّ الْمَلَکَ یَأْتیکَ فَیَضَعُ فاهُ عَلى فیکَ، فَلَیْسَ مِنْ حَرْفٍ تَتْلُوهُ وَتَنْطِقُ بِهِ اِلاّصَعِدَ بِهِ اِلَى السَّماءِ، فَلْیَکُنْ فُوْکَ طَیِّبَ الرّیحِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى براى نماز شب بلند شدى مسواک بزن، (تا دهان تو پاکیزه و خوشبو باشد) زیرا فرشته مى آید و دهانش را بر دهان تو مى گذارد، و هر حرفى را که تلفّظ کنى آنرا به آسمان مى برد، پس دهانت خوشبو باشد.

قنوت طـولانى

36 قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: اَطْوَلُکُمْ قُنُوتا فِى الْوَتْرِ اَطْوَلُکُمْ راحَةً یَوْمَ القِیامَةِ فِى المَوْقِفِ.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: آسوده ترین شما در توقفگاه قیامت کسى است که قنوت نماز وتر او طولانى تر باشد.

نـماز شـب مسافـر

37 عَنْ اِبْراهِیمِ بْنِ سَیابَةَ قالَ: کَتَـبَ بَعْـضُ اَهْـلِ بَـیْتى اِلـى اَبـى مُحَــمَّدٍ علیه السلامفِى صَلاةِ الْمُسـافِـرِ اَوَّلُ اللَّیْـلِ صَــلاةُ اللَّیْـلِ فَـکَتَبَ علیه السلام: فَـضْلُ صَـلاةِ الْمُسـافِرِ اَوَّلَ اللَّـیْلِ کَفَـضْلِ صَــلاةِ الْمُـقِیمِ فِـى الْحَـضَرِ مِـنْ آخِـرِ اللَّیْلِ.

ابراهیم بن سیابه مى گوید: یکى از خـانواده مـن به امــام عـسگرى علیه السلامنامه نوشت و در مورد نمـاز شـب مسـافر در اوّل شـب سـئوال کرد، امام علیه السلام در پاسـخ نوشت: فضیلت نماز شب مسافر در اوّل شب مثل فضیـلت نمـاز آخر شـب غیر مسـافر است.

قضاى نـماز شـب

38 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ یُبـاهى بِالْعَـبْدِ یَقْضى صَلاةَ اللَّیْلِ بِالنَّهارِ، یَقُولُ، مَلائِکَتى عَبْدى یَقْضى مـالَمْ اَفْـتَرِضْهُ عَـلَیْهِ، اِشْــهَدُوا اَنـّى قَـدْ غَفَـرْتُ لَهُ.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خـداونـد به کسـى که نـماز شـب تـرک شـده را در روز قـضا کـند، افـتخار مى کـند و مـى فرمـاید: اى فـرشـتگان مـن! بنـده مـن قضـاى چیـزى را که مـن بر او واجـب نـکرده ام بجـا مـى آورد، شاهد باشید که من او را آمرزیدم.

کیفیت استغفار در نماز شب

39 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام : اِسْتَغْفِرِاللّهَ فِى الْوَتْرِ سَبْعینَ مَرَّةً، تَنْصِبُ یَدَکَ الیُسْرى وَتَعِدُّ بِالْیُمْنى اَلاِْسْتِغْفارَ. وَکانَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَسْتَغْفِرُ فِى الْوَتْرِ سَبْعینَ مَرَّةً وَیَقُولُ: «هذا مَقامُ الْعائِذِبِکَ مِنَ النّارِ» سَبْعَ مَرّاتٍ.

امام صادق علیه السلام فرمود: در نماز وتر هفتاد بار استغفار کن در حالى که دست چپ را (مقابل صورت) بلند کرده و با دست راست استغفار را مى شمارى. و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم در نماز وتر هفتاد بار استغفار مى کرد و هفت بار مى گفت: «هذا مقام العائذ بک من النّار». یعنى این جایگاه کسى است که از آتش به تو (خدا) پناه آورده است.

ادامه نماز شب

40 اَبُو یَعْلى فِى الْمُسْنَدِ اَنَّهُ (عَلِىٌّ علیه السلام) قالَ: ما تَرَکْتُ صلاةَ اللَّیْلِ مُنْذُ سَمِعْتُ قَوْلَ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله: «صَلاةُ اللَّیْلِ نُورٌ»، فَقالَ اِبْنُ الْکَوّاءِ: وَ لَیْلَةَ الهَریرِ؟ قالَ: وَلالَیْلَةَ الهَریرِ.

حضرت على علیه السلام فرمود: از روزى که این گفتار پیامبر که: «نماز شب نور است» را شنیدم نماز شب را ترک نکردم. ابن الکّواء گفت: در شب هریر هم ترک نشد امام فرمود: نه، در آن شب هم ترک نشد.

(لیلة الهریر نام شبى است که جنگ سختى میان على علیه السلامو معاویه واقع شد.)