چهل حدیث « تربیت کودک و نوجوان »
مقدمه
پیشکشِ یک تار گیسوى شما:
اى محسن!
اى اصغر!
اى قاسم!
رُقَیّه و سُکَینه علیهم السلام!
طلیعه
باسم رب الزهراء علیهاالسلام
تربیت اسلامى فراهم کردن زمینه هاى رشد و شکوفایى دائمىِ همه استعدادهاى انسان در جهت کمالات الهى ـ انسانى است.
از این رو، با توجه به این تعریف، خواهیم دانست:
1 ـ تربیت امرى تحمیلى نیست، بلکه زمینه سازى است.
2 ـ تربیت امرى موقت نیست، بلکه دائمى است.
3 ـ تربیت امرى یک بُعدى نیست، بلکه چند بُعدى است.
4 ـ تربیت امرى بى هدف نیست، بلکه هدفدار است.
همچنین مثلثِ مربى و مُتَرَبّى (فرد مورد تربیت) و تربیت نیز مستلزم چند چیز است:
أ. شناخت مربى از متربى؛
ب. شناخت مربى از محیطهاى تربیت؛
ج . شناخت مربى از عوامل و موانع تربیت؛
د. شناخت مربى از اصول، مراحل و روشهاى تربیت؛
ه . شناخت مربى از مشکلات و راه حلهاى تربیتى؛
و. پذیرش فکرى و عملى و عاطفىِ مربى از سوى متربى.
در این میان، پیشوایان دینى که از سرچشمه فیاض علم و حکمت خدا ـ این آفریدگار آدمیان و نخستین مربى مردمان ـ نوش کرده اند، مى توانند الگوى بسیار شایسته اى براى ما در امر تعلیم و تربیت باشند و ما را در این راه یارى دهند.
به همین جهت، چون دوران کودکى ونوجوانى از نخستین دوره هاى تعلیم و تربیت انسانهاست، بر آن شدیم که 40 حدیث از سخنان پیشوایان دین در زمینه «تربیت کودک و نوجوان» را فراهم آوریم و به دوستداران مسائل تربیتى و پدران و مادران هدیه کنیم تا با به کارگیرى مناسب و متناسب با زمان ومکان و مخاطبان ، از این مجموعه بهره مند شوند.
امید بر آن داریم که این کوشش اندک، عنایت خداى سبحان و مِهر نگاه امام زمان علیه السلام و قبول طبع خوانندگان را ارمغانهان دهد؛ اما:
گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن
مُصلحى تو، اى تو سلطان سخُن
یازهرا
گُلى ز گُلهاى بهشت
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: فرزند شایسته گُلى خوشبو از گُلهاى خوشبوى بهشت است.
پسر و دختر چه هستند؟
امام صادق علیه السلام: دختران نیکیهایى هستند که در برابر آن پاداش داده مى شود. و پسران همچون نعمتى هستند که از آن بازخواست مى شود.
فرزند سالم، فرزند سالم
هرگاه به امام سجاد علیه السلام مژده مى دادند که داراى فرزند شده است، پیش از آنکه بپرسند پسر است یا دختر، مى پرسیدند! آیا سالم است؟ و هنگامى که مى فهمیدند سالم است، مى فرمودند: سپاس از آنِ خدایى است که از من آفریده اى ناسالم نیافریده است.
این شیر، چه با برکت است!
امام امیرمؤمنان على علیه السلام: هر شیرى هم که به کودک داده شود، باز هم براى او با برکت تر از شیر مادرش نیست.
از هر دو شیرش بده
امام صادق علیه السلام به «اُمّ اسحاق» که پسر خود را شیر مى داد، فرمود: اى اُمّ اسحاق! تنها از یک پستان او را شیرنده، بلکه از هر دو به وى را شیر بده، زیرا در یکى از آنها خوراک و در دیگرى نوشیدنى نهفته است.
چـرا مـرا مىزنـى؟
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: نوزادان خود را به سبب گریه شان کتک نزنید.
پیش از تولد بگذار نام را
امام امیرمؤمنان على علیه السلام: فرزندان خویش را، پیش از آنکه متولد شوند، نامگذارى کنید.
این نامهاى چه زیباست!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: فرزندانتان را به نامهاى پیامبران نامگذارى کنید. و زیباترین نامها «عبدالله» و «عبدالرحمن» هستند.
بنازم این نام را!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هرگاه نام فرزند را «محمد» گذاشتید، به او احترام بگذارید؛ برایش جا باز کنید؛ و با وى ترشرویى نکنید.
اى گوهر اشکها بریزید
امام صادق علیه السلام به شخصى که نام دخترش را «فاطمه» نهاده بود، فرمودند: اکنون که نام او را «فاطمه» نهاده اى، دشنامش نده؛ نفرینش نکن؛ و کتکش نزن.
چه عیبى دارد؟
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هرکس دخترى داشته باشد که او را تباه نسازد؛ و خوارش نکند؛ و پسرش را بر وى برترى ندهد، خدا او را به بهشت مى برد.
حقوق من چند چیز است
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: از جمله حقوق فرزند بر پدرش این سه چیزند: نام نیکو بر او گذارد؛ نوشتن را به وى بیاموزد؛ و هنگامى که بالغ شد، همسرش دهد.
اى پدرم! حقوق من این است
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: حق فرزند بر پدرش این است: نام نیکو براى او برگزیند؛ ادب وى را نیکو کنـد؛ و در جایـگاه شایسته اى قرارش دهد.
هفتسال این؛ و هفتسال آن
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: فرزند هفت سال سَروَر است؛ هفت سال بنده [و فرمانبردار] است؛ و هفت سال یاور است.
هر هفت سال، به کارى
امام امیرمؤمنان على علیه السلام: کودک هفت سال تربیت مى شود؛ هفت سال ادب مى آموزد؛ و هفت سال به کار گرفته مى شود.
دانش دین، دانش دین
امام صادق علیه السلام: پسر بچه هفت سال بازى مى کند؛ هفت سال نوشتن را فرا مى گیرد؛ و هفت سال حلال و حرام را مى آموزد.
با او تو دَمساز باش
پیامبر صلی الله علیه و آله: مِهر خداوندى از آنِ بنده اى باد که فرزند خود را با نیکى کردن به وى و دَمسازى با او و آموزش و ادب کردن وى، در نیکو شدنش یارى دهد.
هر چیز را پذیراست
امام امیرمؤمنان على علیه السلام: جز این نیست که دل نوجوان همچون زمین میان تُهى است؛ هر چه در آن افشانده شود، همان را مى پذیرد.
تو مسئوولى، تو مسئوولى
امام سجاد علیه السلام: حق فرزند تو این است... در سرپرستى وى مسؤولیت دارى که ادب او را نیکو کنى و به سوى پروردگارش رهنمون سازى و در فرمانبردارى از او، نسبت به وظایف تو و خودش، یارى اش دهى.
این دانش، دانش است
امام امیرمؤمنان على علیه السلام: به کودکان خود، آنچه را خداوند سودمندشان قرار داده است، بیاموزید تا مُرجِئه
با اندیشه خویش بر آنان چیره نشوند.
با این پدر بیگانه است
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله نگاهشان به چند کودک افتاد و فرمودند: واى بر فرزندان آخرالزمان از دست پدرانشان! عرض شد: اى پیامبر خدا علیه السلام! آیا از دست پدران مشرکشان؟ پیامبر صلی الله علیه و آلهفرمودند: نه، بلکه از دست پدران مؤمنشان که هیچ یک از واجبات دینى را به آنان نمى آموزند، و چون فرزندانشان، خودشان، بخواهند بیاموزند، آنان را باز مى دارند، و در برابر آن به بهره اى اندک از دنیا خرسند مى شوند. من با چنین پدرانى بیگانه ام و آنان نیز با من بیگانه اند.
نماز، نماز، آرى نماز
امام امیرمؤمنان على علیه السلام: نماز را به کودکانتان بیاموزید.
قرآن به من بیاموز
از پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: هر کس فرزند خود را ببوسد، خداوند بزرگ و بِشکوه براى او کار نیکى مى نویسد. و هر کس فرزند خویش را شادمان کند، خداوند نیز در روز قیامت وى را شادمان مى کند. و هرکس به فرزندش قرآن بیاموزد، آن فرزند [در روز قیامت] همراه پدر و مادرش فرا خوانده مى شود تا دو جامه بر تن آن دو بپوشند به گونه اى که چهره هاى بهشتیان از فروغشان بدرخشد.
آموزش تو این است
امام صادق علیه السلام: فرزندانتان را گرامى بدارید و آدابشان را نیکو کنید تا آمرزیده شوید.
آموزش دو ورزش
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: شنا و تیراندازى را به فرزندانتان بیاموزید.
دوستدار بچهها باش
امام صادق علیه السلام: حضرت موسى بن عمران علیهماالسلام عرض کرد: پروردگارا! کدام یک از کارها نزد تو برتر است؟ خدا به او فرمود: دوست داشتن کودکان، زیرا سرشت آنان بر یگانگى من استوار است و من هرگاه آنان را مى میرانم، به مِهر خویش، در بهشت خود مى برم.
با بچه مهربان باش
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: کودکان را دوست بدارید و به آنان مهربانى کنید.
به من تو نیکى بکن
امام صادق علیه السلام: نیکى انسان به فرزند خویش همان نیکى او به پدر و مادر خویش است.
از خطایش درگذر
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: مِهر خداوندى از آنِ کسى بادکه فرزند خود را در نیکو شدنش یارى دهد، بدین گونه که از خطایش درگذرد و براى او دعا کند تا رابطه اش با خدا برقرار باشد.
این گونه نیکویش نما
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: مِهر خداوندى از آنِ کسى باد که فرزند خود را در نیکو شدنش یارى دهد. (روایتگر حدیث مى گوید: به حضرت عرض کردم: چگونه مى تواند او را در نیکو شدنش یارى دهد؟) حضرت فرمودند: کارى را که بآسانى انجام داده است از وى بپذیرد؛ از کارى که انجام دادن آن برایش سخت است درگذرد؛ او را به کارى بیش از توانش وا ندارد؛ و وى را نادان نپندارد.
رفتار کودکانه، رفتار کودکانه
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: هر کس نزدش کودکى باشد، باید با او کودکانه رفتار کند.
به وعدهات وفا بکن
امام رضا علیه السلام: هرگاه به کودکان وعده اى مى دهید، آن را برایشان عملى کنید؛ زیرا آنان مى پندارند شما همان کسانى هستید که روزى شان مى دهید. و بى گمان خداوند بزرگ وبِشکوه به اندازه اى که براى (رعایت نکردنِ حقوق) زنان و کودکان خشمناک مى شود، براى چیز دیگرى خشمناک نمى شود.
مرا سلامم بکن
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: پنج چیز را تا هنگام مرگ رها نمى کنم که پس از من جزء آیین شوند: [یکى از آنها] سلام کردن به کودکان است.
اى پدرم! نگاهى، نگاهى
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر گاه پدر به فرزند خود نگاه کند و او را خوشحال سازد، (پاداشِ) آزاد کردن بَرده اى براى پدر است.
فریاد او را بشنو!
امام صادق علیه السلام مى فرمایند: روزى پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نماز ظهر را با مردم به جاى آوردند و دو رکعت پایانى نماز را با شتاب خواندند. چون نماز پایان یافت، مردم به آن حضرت عَرض کردند: آیا در نماز اتفاقى رخ داد؟ پیامبر صلی الله علیه و آلهفرمودند: مگر چه شده است؟ عرض کردند: دو رکعت پایانىِ نماز را با شتاب خواندید. پیامبر صلی الله علیه و آله به آنان فرمودند: مگر شما فریاد بلند آن کودک را نشنیدید؟
بستر خواب، جدا جدا
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: بستر خوابِ پسر بچه از پسر بچه ، و پسر بچه از دختر بچه ، و دختر بچه از دختر بچه، چون به ده سالگى رسیدند، از یکدیگر جدا شوند.
بترس، بترس، از نفرین!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: همان چیزهایى که سبب مى شود تا فرزند مورد نفرین پدر ومادرش قرار گیرد، سبب مى شود که پدر و مادر نیز مورد نفرین فرزندشان قرار گیرند.
در بوسه هم عدالت
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله به مردى که یکى از پسرانش را بوسید و دیگرى را نبوسید، فرمودند: چرا میان آن دو، مواسات را رعایت نکردى؟
قهر کن، ولى طولش نده
شخصى مى گوید: از دست فرزندم نزد امام کاظم علیه السلامشکایت کردم. حضرت به من فرمودند: او را کتک نزن و با وى قهر کن، اما آن را طولانى نکن.
مگر خودت دوست ندارى؟
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله: میان فرزندانتان عدالت ورزید، همان گونه که شما نیز دوست مى دارید، در نیکى کردن ومِهر ورزیدن، میان خودتان عدالت ورزند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.